سامی یوسفی گلعذانی
آیا حضرت عیسی ع توسط مادرش حضرت مریمس و نامزد حضرت مریم یوسف نجار متولد شده است آیا حضرت عیسی از نسل یوسف نجار است

شجره نامه حضرت عیسی مسیح، برای مسیحیان بسیار اهمیت دارد. چرا که عهد عتیق، مسیحای موعود را از نسل حضرت داود دانسته است و بنابر این مسیحیان اهتمام خاصی بر رساندن سلسله نسب آن حضرت به جناب داود می­ورزند.

در مقابل و از طرف دیگر، یهودیان این ادعای مسیحیان که عیسی از نسل حضرت داود می­باشد را مردود می­شمارند چرا که پذیرش این انتساب تا حدودی راه را برای ادعای مسیحا بودن عیسی هموار می­کند.

به همین دلیل، پرداختن به این موضوع در میان مسیحیان همواره از جایگاهی ویژه برخوردار بوده است.

غفلت مرقس و یوحنا از ذکر شجره نامه ­ی حضرت عیسی

نکته­ی عجیب و تأمل برانگیزی در این مسأله وجود دارد که چرا در میان انجیلهای چهارگانه، تنها دو انجیل متی و لوقا، شجره­نامه آن حضرت را ذکر کرده­اند و دو انجیل مرقس و یوحنا از ذکر اجداد مسیح غفلت ورزیده­اند.؟

چرا مرقس (که از نگاه محققان، انجیل وی پیش از سایر انجیلهای قانونی نگاشته شده است) به ذکر سلسله­نَسَب مسیح نپرداخته است!. آیا وی از نَسَب مسیح بی خبر بوده است؟ یا آنکه مطلع ساختن مردم از نسب مسیح را کم اهمیت می­دانسته است.؟!

سؤال دیگری که باید به آن پرداخته شود این است که چرا متی و لوقا شجره­نامه را ذکر کرده­اند اما در انجیل یوحنا از آن خبری نیست؟ و باز این سؤال که چرا میان دو نسب­نامه­ی ذکر شده در انجیل­های متی و لوقا، این همه تفاوت وجود دارد؟

 

نسل حضرت عیسی از طریق یوسف نجار!

انجیلهای متی و لوقا، هر دو به ذکر سلسله­نسب مسیح از طریق یوسف نجار (و نه حضرت مریم) پرداخته اند.

اما یوسف نجار کیست؟ آنگونه که از انجیلها بر می آید، وی نامزد حضرت مریم بوده است. او پس از مدتی متوجه آن می­گردد که همسرش باردار است و این در حالی است که هنوز با وی همبستر نشده است. بنابر این یوسف که مردی ایمان­دار است تصمیم می­گیرد بدون آنکه آبروی مریم را پیش روی مردم بریزد از همسرش جدا گردد. در این زمان، فرشته ی الهی در خواب بر وی ظاهر شده و به او می گوید که مریم، پاکدامن است و فرزندی که در رحمش قرار دارد از جانب روح القدس است. به دنبال این رؤیا، یوسف، مریم را به همسری خویش در می آورد.

در انجیل متی  درباره این داستان چنین میخوانیم:

(( اما ولادت عیسی مسیح چنین بود که چون مادرش مریم به یوسف نامزد شده بود، قبل از آنکه باهم آیند، او را از روح القدس حامله یافتند. و شوهرش یوسف چونکه مردی صالح بود، نخواست او را عبرت نماید؛ پس اراده نمود او را به پنهانی رها کند. اما چون او در این چیز ها تفکر میکرد ، ناگاه  فرشته خداوند در خواب بر وی ظاهر شده ، گفت : (ای یوسف پسر داوود از گرفتن زن خویش مریم مترس؛ زیرا آنچه در وی قرار گرفته است، از روح القدس است. و او پسری حواهد زایید نام او عیسی خواهی نهاد؛ زیرا او امت خویش را از گناهان خواهد رهانید.) و این همه برای آن واقع شد تا کلامی که خداوند به زبان نبی گفته بود، تمام گردد که اینکه آبستن شده، پسری خواهد زایید و نام او عمانوئل حواهد خواند که تفسیرش این است: (خدا با ما بود.) پس چون یوسف از خواب بیدار شد ، چنان که فرشته خداوند به او امر کرده بود ، به عمل آورد و زن خویش را گرفت. و تا پسر نخستین خود را نزایید، او را نشناخت. و او را عیسی نام نهاد.))(متی 1: 18-25)

البته آنگونه که از انجیل­ها بر می­آید، سایر مردم از این داستان بی­خبر بوده­اند و عیسی را فرزند یوسف نجار می­دانسته­اند.

به هر حال هر دو انجیل، نسب نامه­ی خود را به یوسف نجار ختم می کنند. حال این سؤال اساسی پیش می­آید که چرا نویسندگان انجیلها به جای پرداختن به نسبنامه­ی مریم، به نسبنامه­ی یوسف پرداخته­اند؟! بی تردید نویسندگان انجیلها به خوبی آگاه بوده­اند که عیسی، فرزند واقعی یوسف نیست. چرا آنها با وجود اطلاع از این مسأله به نسب نامه­ی مریم نپرداخته­اند؟

لازم است که پیش از بررسی این مسائل، متن شجره­نامه­های موجود را ذکر کنیم:

 

شجره نامه حضرت عیسی در انجیل متی

(کتاب نسب نامه­ی عیسی مسیح ابن داود ابن ابراهیم: ابراهیم اسحاق را آورد و اسحاق یعقوب را آورد و یعقوب یهودا و برادران او را آورد و یهودا فار‌َص و زار‌َح را از تامار آورد و فار‌َص حصرون را آورد و حصرون‌ اَرام را آورد و اَرام عمیناداب را آورد و عمیناداب نحشون را آورد و نَحشون شَلمون را آورد و شَلمون بوعز را از راحاب آورد و بوعز عوبید را از راعوت آورد و عوبید یسا را آورد و یسا داود پادشاه را آورد و داود پادشاه سلیمان را از زن اوریا آورد و سلیمان ر‌َحبعام را آورد و ر‌َحبعام ابِیا را آورد و ابِیا آسا را آورد و آسا یهوشافاط را آورد و یهوشافاط یورام را آورد و یورام عزیا را آورد و عزیا یوتام را آورد و یوتام آحاز را آورد و آحاز حزقیا را آورد و حزقیا‌ منَسی را آورد و منَسی آمون را آورد و آمون یوشیا را‌ آورد و یوشیا یکنیا و برادرانش را در زمان تبعید بابل آورد و بعد از تبعید بابل، یکنیا سألتیئیل را آورد و سألتیئیل ز‌َر‌‌ُوبابِل را آورد، ز‌َر‌‌ُوبابِل‌ اَبیهود را آورد و ا‌َبیهود ایلیاقیم را آورد و ایلیاقیم عازور را آورد و عازور صادوق را آورد و صادوق یاکین را آورد و یاکین ایلیهود را آورد و ایلیهود ایلعاز‌َر را آورد و ایلعاز‌َر متّان را آورد و متّان یعقوب را آورد و یعقوب یوسف شوهر مریم را آورد که عیسی مسمی به مسیح از او متولّد شد. پس تمام طبقات از ابراهیم تا داود چهارده طبقه است و از داود تا تبعید بابِل، چهارده طبقه و از تبعید بابِل تا مسیح، چهارده طبقه)  ( متی  ۱: ۱ – ۱۷)

 

 

شجره نامه حضرت عیسی در انجیل لوقا

)و خود عیسی وقتی که شروع کرد قریب به سی ساله بود. و حسب گمان خلق پسر یوسف ابن هالی ابن متّآت ابن لاوی ابن ملکی ابن ینا ابن یوسف ابن متّاتیا ابن آموس ابن ناحوم ابن حسلی ابن نجی ابن مأت ابن متاتیا ابن شمعی ابن یوسف ابن یهودا ابن یوحنا ابن ریسا ابن زَروبابل ابن سألتیئیل ابن نِیری ابن ملکی ابن اد‌ّی ابن قوسام ابن ایلمودام ابن عِیر ابن یوسی ابن ایلعاذر ابن یوریم ابن متَّات ابن لاوی ابن شمعون ابن یهودا ابن یوسف ابن یونان ابن ایلیاقیم ابن ملیا ابن مینان ابن متّاتا ابن ناتان ابن داود ابن یسی‌ ابن عوبید ابن بوعز ابن شلمون ابن نحشون ابن عمیناداب ابن ارام ابن حصرون ابن فارص ابن یهودا ابن یعقوب ابن اسحاق ابن ابراهیم ابن تار‌ح ابن ناحور ابن سروج ابن ر‌عو ابن فالَج ابن عابر ابن صالَح ابن قینان ابن ارفکشاد ابن سام ابن نوح ابن لامک ابن متوشالح ابن خنوخ ابن یارد ابن مهلَلئیل ابن قینان ابن انوش ابن شیث ابن آدم ابن الله) (لوقا ۳: ۲۳ – ۳۸)

 

 

تفاوت میان دو شجره نامه

با بررسی و تأمل در این دو سلسله­نسب به راحتی می­توان متوجه تفاوت میان آنها شد؛ تفاوتی آشکار که هرگز نمی­توان آن دو را مربوط به یک نفر دانست.

عالمان مسیحی از گذشته تا به امروز، توجیهات متعددی را برای این ناهمسانی ذکر کرده­اند. یکی از مشهورترین راه حل­های ارائه شده توسط عالمان مسیحی آن است که که شجره نامه­ی متی، مربوط به یوسف است و شجره نامه­ی لوقا مربوط به حضرت مریم. در حقیقت حضرت مریم فرزند هالی و یوسف نیز داماد وی بوده است.

این عالمان در پاسخ به اینکه چرا لوقا در نسب­نامه ­ی حضرت مسیح، به جای نام مریم، اسم یوسف را ذکر کرده، اظهار می­دارند: یوسف طبق رسم یهودیان، فرزند هالی خوانده می­شده است  . (سنت آکویناس، توماس، زنجیر Aurea )زنجیر طلایی)، انجیل متی، فصل 1، (ترانس جان هنری پارکر، V من،  JGF و J. Rivington: لندن، 18422(

 

 

رد این توجیه از سوی کالون

گرچه این توجیه از سوی بسیاری از مسیحیان مورد پذیرش قرار گرفته است اما در مقابل، برخی از عالمان مسیحی، این راه حل را غیر قابل قبول دانسته­اند. ژان کالون، عالم بزرگ مسیحی با استناد به کتاب مقدس اظهار می­دارد که مسیحای موعود، باید از نسل سلیمان باشد(  در کتاب دوم سموئیل ۷: ۱۲ – ۱۴ در مورد سلیمان آمده است: «و کرسی سلطنت او را تا به ابد پایدار خواهم ساخت». بنابر این و طبق این وعده‏ی الهی، مسیحای موعود (که پادشاه بنی‏اسرائیل خواهد بود) می‏بایست از نسل سلیمان باشد.  )

   در حالی که اگر این توجیه را بپذیریم، حضرت عیسی از نسل ناتان (پسر  دیگر حضرت داود) خواهد بود و نه از نسل سلیمان و بنابر این دیگر نمی­توان حضرت عیسی را مسیحای موعود بنی اسرائیل دانست.  

اشکال دیگری که بر این توجیه وارد می­شود آن است که چرا این راه حل در زمان آباء کلیسا که که از نظر زمانی بسیار نزدیکتر به عهد مسیح بوده­اند مطرح نشده است. گزارشهای تاریخی حکایت از آن دارد که تمامی آباء کلیسا بر این مسأله اتفاق نظر داشته­اند که هر دو نسب نامه­ی متی و لوقا، مربوط به یوسف بوده است. (  قیصریه، یوسبیوس؛ سابقه از کلیسا؛ ترجمه شده توسط پدر مارک دیوید، او دفتر عشق، ص . 29، پ aork ی 1 )

 

 

توجیه ­ها و راه حل­های دیگر

البته کالون، راه حل دیگری را پیشنهاد می­کند. او اظهار می­دارد که نسب نامه­ی متی، در واقع مربوط یوسف است اما از آنجا که یوسف و مریم از یک خاندان بوده­اند نیازی به ذکر نسب نامه‌ی مریم به صورت جداگانه نبوده است  )تاریخ alfkr  مسیح، ص 179)

کارل بارت

 

 

کارل بارت الهی­دان بزرگ مسیحی و بنیان­گذار مکتب نئوارتدوکسی، در پاسخ به این اشکال که چرا در انجیل متی، مسیح فرزند یوسف خوانده شده، اظهار می­دارد که یوسف به خاطر وحی الهی    (متی ۲: 8 - 23)    پدرخوانده‌ی مسیح محسوب شده  است و همین مقدار، در انتساب مسیح به داود کافی بوده است. بنابر این، مسیح در حقیقت، فرزند خوانده‌ی یوسف بوده است )  در alfkr مسیح، ص 181)

 

 

بعضی از عالمان مسیحی همانند هارناک، بولتمان و برونر نیز ضمن پذیرش اینکه نسب­نامه حقیقی مسیح در انجیل متی ذکر شده است، نظری کاملا متفاوت را اظهار داشته­اند. آنها با رد تولد معجزه آمیز حضرت عیسی از طریق روح­القدس، بر این باور بوده­اند که حضرت عیسی فرزند واقعی یوسف بوده است و بنابر این، نسل مسیح از طریق یوسف به داود می رسد. (تاریخ alfkr مسیح، ص 176)

 

اشکالاتی دیگر در مورد این شجره­نامه­ها

در مورد این شجره­نامه­ها اشکالات بسیاری از سوی منتقدان مطرح شده است که ما تنها به چند مورد از این اشکالات، اشاره خواهیم داشت:

چرا نسب­نامه­ی متی با عهد عتیق اختلاف دارد. در انجیل متی، یورام فرزند عزیا و عزیا فرزند یوتام دانسته شده اما در عهد قدیم، یورام فرزند اخزیا، اخزیا فرزند یوآش، یوآش فرزند امصیا، امصیا فرزند عزریا و عزریا فرزند یوتام ذکر شده است.  (اول تواریخ ۳: ۱۰ – ۱۳)

 

پاسخ برخی عالمان مسیحی به این اشکال

برخی در پاسخ به این اشکال، اظهار داشته اند که انجیل متی، نام تمام اجداد را ذکر نکرده و تنها به ذکر نام کسانی که دارای اهمیت بیشتری بوده اند اکتفا کرده است. البته این پاسخ نیز چندان قابل قبول به نظر نمی رسد زیرا نویسنده این انجیل، پس از ذکر نام نیاکان مسیح، چنین می نگارد: «پس تمام طبقات، از ابراهیم تا داود چهارده طبقه است و از داود تا جلای بابل چهارده طبقه و از جلای بابل تا مسیح، چهارده طبقه.»   )متی ۱: ۱۷  (روشن است که این پاسخ که احتمالا نویسنده انجیل متی، نام برخی اجداد مسیح را ذکر نکرده، با مشکلی دیگر مواجه خواهد بود زیرا وی اجداد مسیح را در سه دسته چهارده تایی منحصر می­نماید و اگر بخواهیم نام افراد دیگری را در این شجره نامه بگنجانیم، این طبقه بندی متی، بی معنی خواهد بود.

2.                 پذیرش این نسب نامه­ها نتیجه ی نامطلوبی را در بر خواهد داشت. زیرا در این نسب­نامه­ها، “فارص” از اجداد مسیح دانسته شده است. ( متی 1: 3)این در حالی است که طبق گزارش تورات، وی زنازاده بوده است. در سفر پیدایش چنین آمده است:

«و یهودا زنی مسمّی به تامار برای نخست زاده خود عیر گرفت… چون یهودا او را بدید، وی را فاحشه پنداشت زیرا که روی خود را پوشیده بود، پس از راه به سوی او میل کرده گفت: بیا تا به تو در آیم، زیرا ندانست که عروس اوست… و چون وقت وضع حملش رسید اینک توأمان در رحمش بودند… پس او را فارص نام نهاد»  ( پیدایش ۳۸: ۶ – ۲۹)

بنابر این اگر این شجره­نامه­ها را معتبر بدانیم، باید حضرت عیسی را از نسلی ناپاک بدانیم.!

3.                با وجود اینکه در این انجیلها تنها نام پدران، ذکر شده است اما در انجیل متی، نام چهار تن از مادران نیز آمده است: تامار مادر فارص، راحاب مادر بوعز، راعوت مادر عوبید و اوریا مادر سلیمان. سؤال مهمی که پیش­روی عالمان مسیحی قرار دارد آن است که چرا در میان اجداد مسیح، تنها نام چهار زن ذکر شده است؟ در حالی که می­دانیم که ذکر نام مادران، در شجره­نامه­ها هرگز مرسوم نبوده است. و حتی اگر فرض کنیم که متی، می­خواسته مادران مسیح را نیز ذکر کند، باز این سؤال پیش می­آید که چرا وی تنها نام چهار تن از این زنان را ذکر کرده است؟ ویژگی و خصوصیت این زنان چه بوده است که متی، نام آنها را به صورت ویژه، ذکر کرده است.؟!

با مراجعه به کتاب مقدس می­توان دریافت که در مورد تمامی این چهار زن، در عهد عتیق نکاتی تأمل برانگیز وجود دارد از آن جمله اینکه تامار و اوریا هر دو از راه زنا آبستن شدند (پیدایش ۳۸ : ۱۳ به بعد و دوم سموثیل ۱۱ : ۱۳ به بعد) و راعوت هم هنوز با بوعز ازدواج نکرده بود که با او خوابید (کتاب روت باب سوم) و ضمناً از طایفه مؤابی بود که مسیح نباید از نسل او باشد (تثینه ۲۳ : ۳) به ویژه که نسب مؤابیان به مؤاب می‌رسد که از دختر لوط به زنا زائیده شد. وراحاب هم زانیه بود (یوشع ۲ : ۱ تا۶ و قاموس کتاب مقدّس ص ۴۰۴)

آیا روح القدس به متی الهام کرده است که تنها نام این چهار زن را ذکر کند تا معلوم شود که نسب حضرت عیسی چندان درخشان نیست.؟!

توجیه این اشکال: در برخی از منابع تفسیری در پاسخ به این اشکال گفته شده است: این زنان از امتهای غیر یهودی بوده­اند و هدف از ذکر نامشان آن بوده است که لطف خدا به سایر امتها نیز نشان داده شود.

 (بارتون، جان و Muddiman، جان (ویراستاران)، تفسیر آکسفورد کتاب مقدس، (آکسفورد، 2007، 1 اد(، P.849)

 

 

نتیجه:

از مجموع آنچه گذشت می­توان دریافت که راه حل­های ارائه شده از سوی عالمان مسیحی، معمولا فاقد دلیل است. افزون بر این، در اکثر موارد نیز با اشکالاتی مواجه است و به همین دلیل است که هیچ یک از این توجیهات، نتوانسته است از مقبولیتی عام و فراگیر برخوردار گردد.( نباتی، کشیش دکتر جورج هانا؛ پی ساعت ی N؛ ص . 181-187)

به همین دلیل است که برخی دانشمندان این نسب نامه ها را ساخته و پرداخته ی نویسندگان انجیلها دانسته و در نتیجه فاقد ارزش خوانده­اند.

 )ولف، کری؛ درباره‌ی مفهوم انجیلها؛ ترجمه محمد قاضی، انتشارات فرهنگ، 1348ه‌ش، ص 28)

 منبع: سایت پژوهشکده باقر العلوم (علیه السلام)

ویراستار: سامی یوسفی گلعذانی